Er is iets aan de hand in de hulpverlening en ik denk dat we dat allemaal voelen. Welke hulpverlener krijgt niet regelmatig een cliënt voor zich met een schrijnend verhaal over eerdere trajecten. De laatste jaren lijkt dat vaker te gebeuren en het gaat me aan het hart omdat cliënten er vaak zo radeloos van worden.
Hoe moet je verder als niemand je lijkt te begrijpen of als je denkt een hopeloos geval te zijn? Dat voelt machteloos en raakt de kern van wie je bent.
In ‘Meer Mens in de GGZ’ heb ik in het klein geprobeerd een bijdrage te leveren aan een warmere GGZ met wat meer aandacht en zorg voor de mens in plaats van diagnoses en behandelplannen. Ik denk dat deze behoefte er bij iedereen op een bepaalde manier is, zowel bij cliënten als hulpverleners. Terug naar gewoon en in contact.
Ik geloof dat het kan. Oók als het systeem nog niet zo snel verandert. Hoe mooi zou het zijn dat we zelf een verandering in gang zetten? En wie weet volgen zorgverzekeraars, directeuren en managers en hopelijk gaat ook de politiek op een dag anders naar de zorg kijken.
In het boekje staan heel veel verhalen van cliënten; eerlijk, oprecht en vanuit het hart geschreven. Ook bij hen ligt de behoefte om hun verhaal te vertellen, in de hoop dat we begrijpen hoe lastig het is als zorg niet goed aansluit.
Een klein stukje uit ‘Meer Mens in de GGZ, een pleidooi aan mijn collega’s’:
‘Wat we als hulpverlener wel weten, maar misschien niet ten volle beseffen, is het belang van een diagnose voor heel veel cliënten. Het wordt in veel gevallen een deel van hun identiteit. Ook kan een diagnose als excuus gaan werken: “Dat komt door mijn autisme, daar kan ik niets aan doen”. En soms, met name bij jongeren, is een diagnose zelfs statusverhogend: “Jij hebt het moeilijk, maar ik heb het het zwaarst want ik heb PTSS”. Maar ook kan iemand bijvoorbeeld diagnoses rondom misbruik of een ander trauma gaan koesteren, in de zin dat het hun slachtofferrol bevestigt.
In sommige gevallen krijgen mensen geen hypotheek omdat ze een bepaalde diagnose hebben. Kortom, een diagnose heeft nogal wat impact op mensen. Als we ons daarvan bewust zijn, is het misschien goed om voorzichtiger te zijn met diagnoses. Diagnoses werken soms ook beschadigend.
Freek was 29 toen hij bij mij in de praktijk kwam. Hij kwam als een beetje een zonderlinge jongeman op mij over: hij reageerde vertraagd, had moeite met contact maken, was zichtbaar ongemakkelijk en viel regelmatig stil. Hij had twee diagnoses: ADD en een autistiforme stoornis.
Gezien zijn wat zonderlinge gedrag begreep ik wel waarom iemand aan autisme gedacht had, maar toch voelde het voor mij niet als autisme. De conclusie die door de hulpverlening was getrokken op basis van deze diagnoses, was dat hij niet zelfstandig kon functioneren. Daardoor had hij al jarenlang een hele groep hulpverleners om zich heen: coaches, maatschappelijk werkers en psychologen.
Allemaal mensen die hem constant vertelden wat hij moest doen. Steeds maakte hij allerlei afspraken met hen over wat hij moest gaan doen, maar het lukte hem nooit om die afspraken na te komen. Dit bevestigde voor hem dat er iets mis met hem was, maar ook dat hij alles verkeerd deed. De afwas was daarvan een tekenend voorbeeld. Hij had door de jaren heen allerlei coaches gehad om hem te helpen de afwas te doen, maar het aanrecht bleef maar vollopen. De ene coach kwam helpen met de afwas op vaste tijden, de andere coach maakte met hem een afspraak wanneer hij moest afwassen en nam later contact op of hij het gedaan had (niet dus) en hij had ook een coach die hem nu belde en over een uur weer en dan moest de afwas gedaan zijn. Ook dat lukte niet. Hoe ga je over jezelf denken als zelfs afwassen niet lukt?
Aan het begin van de therapie bij mij zag ik vooral veel angst en ik benoemde dat. Hij was verbaasd, herkende het in eerste instantie niet en gaf aan hier nooit over te hebben nagedacht. Zijn huiswerk voor de volgende keer was om te gaan onderzoeken of hij misschien toch ergens angst voelde, of hij bang was voor bepaalde dingen, of hij dingen deed of juist niet deed vanuit angst. En zo begon een prachtig mooi, maar ook pittig traject. Hij ontdekte dat hij inderdaad heel erg bang was, voor alles. Daarom deed hij dingen niet en lukten dingen niet. Hij durfde niet, omdat hij bang was het niet goed te doen.
Hij ging voelen wat er bij hem van binnen gebeurde en hij begon te begrijpen wat er gebeurde. Daardoor ging hij positiever over zichzelf denken. Ik bood hem in de therapie geen strak omlijnd behandelplan, ik gaf hem geen diagnose en ik vertelde hem niet wat hij moest doen. Dat gaf hem aan de ene kant heel veel lucht, maar het was ook verwarrend en angstig voor hem. Want blijkbaar was er niet zoveel mis met hem en moest hij het dus uiteindelijk allemaal zelf gaan doen. Bevrijdend en doodeng.
Hij kreeg wat hij het allermeest nodig had: hij werd gezien en gehoord. Hij kreeg de ruimte voor zijn eigen zoektocht. Dat gaf antwoorden en dat maakte dat hij kon zien wie hij werkelijk was. Hij werd heel verdrietig over het feit dat het zoveel jaren mis was gegaan en het was pijnlijk voor hem om te ontdekken dat hij geen idee had wie hij was. Hij wist alleen dat hij niet deugde en niets kon. Dat was zijn zelfbeeld geworden. Maar hij ontpopte zich als een eerlijke man met mooie inzichten, met het hart op de goede plek en met goede bedoelingen. Op een bepaald moment ontdekte hij zelfs dat plannen heel leuk is, als je maar zelf mag bepalen hoe je het doet.’
Freek kreeg zijn leven terug en dat was nodig. Als je zo negatief over jezelf bent gaan denken en dat ook steeds bevestigd ziet, wordt het leven zwaar en verdrietig. Dat willen we juist voor niemand! Daarom zijn we dit werk ook gaan doen.
